MAL BERISHA/ Historia e bustit të Ericksonit, amerikanit që i kushtoi jetën Shqipërisë

Nga Mal Berisha

Si u njoha me Charles Telford Erickson?

Në vitin 1999, në përvjetorin e 90–të, të daljes nëdritë të gazetës DIELLI, pata nderin të mbaja njëkumtesë përpara anëtarëve të  Federatës Pan–Shqiptaretë  Amerikës VATRA, në New York. Tema ishte elidhur me kontributin e disa amerikanëve shumë tëshquar ndaj çështjes shqiptare. Ndër ata emra kishaveçuar edhe atë të Dr. Charles Telford Erickson. Veprae tij ishte aq e madhe, aq e larmishme dhe aq edobishme sa më rrëmbeu pas vetes në një punëkërkimore dhe studimore shumë vjeçare. Ky emër imadh, i harruar qëllimshëm nga diktatura komunistederi në atë kohë, ishte zhdukur pa lënë asnjë gjurmë.Vepra e tij amerikane, më e dukshmja që jetonte mbitokën shqiptare, ishte Shkolla Bujqësore në Golem tëKavajës, të cilën ai e ngriti me shumë mundime dhe einaguroi më datën 20 Shtator të vitit 1925.

Në rrjedhë të viteve, asaj i ishte ndërruar emri, iishte zhdukur historia dhe ishte lënë në një harresëvrastare për mëse pesë dekada.

I tërhequr me pasion rreth jetës së këtij njeriu, iu vuranjë punë të palodhur e cila u përmbyll me botimin elibrit në tre volume: Charles Telford Erickson – PërShqipërinë dhe në Shqipëri

Libri u përurua me datën 5 Nëntor 2012, në nderim të100–vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë.Në inagurim mori pjesë Ambasadori AmerikanAlexander Arvizu dhe të gjitha autoritetet shqiptare tëkohës.

Për ta bërë sa më të njohur veprën e këtij njeriu uangazhova në një seri promovimesh me audienca ngamë të ndryshmet, përgjithësisht heterogjene dhe nësalla shumë prestigjioze, brenda dhe jashtë (vendit) –Shqipërisë, si në Londër, Gjenevë, Vjenë, New York,Prishtinë.

Degradimi dhe shkatërrimi i objekteve shkollore tëndërtuara nga amerikanët në Golem.

Në verën e vitit 2020, edhe pse në kushte pandemievendosa ta vizitoja për të disatën herë shkollën qëmban emrin e tij në Golem. Aty pashë se ishte ngriturnjë shkollë e re moderne, me financat programitevropian të integrimit IPA. Pashë gjithashtu që konviktii Erickson-it po rrënohej e bashkë me të trashëgimiaamerikane. Për mendimin tim kjo po ndodhte krejt paarsye.

Thjesht ishte gjetur një sebep: Tërmeti.

Ndërtesës i kishin shembur çatinë. Muret ishin aqsolide sa nuk kishte tërmet që mund t’i rrënonte porndërtuesit “donin punë”…!

E ngrita zërin sa munda, në gazeta, në televizion, poraskush nga ata që i marrin ato vendime, nuk më dëgjoi.Vizitova edhe Kinemanë e Shkollës, e cila ishte lënë nëdegradim të qëllimishëm për të gjetur më vonë njëshkak për ta rrënuar edhe atë dhe për t’i bërë dikujtfavorin e radhës për ndërtim e ndonjë hoteli…!

Kështu pra, po zhdukej dhe po zhduket i pari objekthistorik i pranisë amerikane në truallin shqiptar.

Pas vizitës në shkollë, bëra një donacion me një numërtë konsiderueshëm librash që kishin të bënin mebiografinë e shkollës dhe të themeluesit.

Duke parë prirjen që ekziston për fshirjen nga faqja edheut e të tëra objekteve historike në vendin tonë,vendosa të bëja gjithçka që të mundja për ta përjetësuarveprën e atij amerikani:

Përjetësimi i veprës së Charles Telford Erickson – it në një bust prej bronxi.

E bisedova këtë çështje me autoritetet lokale të Kavajëstë cilët shfaqën gatishmërinë për ngritjen e bustit tëthemeluesit të asaj shkolle.

Pasi u sigurova, e takova mikun tim, skulptorin enjohur, Kreshnik Xhiku, me të cilin kishim ngrituredhe bustet e Skënderbeut në Londër dhe nëMunxhufuni, Itali. Duke shfrytëzuar galerinë aq tëpasur të fotografive që disponoja, skulptori arriti tëmodelonte në allçi një bust të Erickson – it i cili kishtetë tëra tiparet e tij, të theksuara në një portretintelektuali, diplomati, dijetari, njeriu të urtë emisionari me zemër të butë e vepra të mëdha.Kreshniku e punoj atë vepër me shumë dashuri, bazuarnë të dhënat biografike që e lidhnin atë me Shqipërinë,me shkollën dhe me jetën shqiptare.

Në jakën e majtë të xhaketës ai skaliti medalionin ebukur që Erickson e kishte marrë nga mbreti Zog, si“Kalorës i Urdhërit të Skënderbeut” dhe që e mbajti me vete deri sa vdiq. Ajo medalje sot gjëndet në murin eKishës Shqiptare të Shën Gjergjit, në Boston.

Pas kësaj na duhej që busti të derdhej në bronx. Kështundodhi. U gjet edhe fonderia. Me një veprim shumëbujar na ndihmoi nipi i vetë heroit të bustit, babai i tëcilit kishte jetuar katër vjet në Tiranë dhe Elbasan (1908-1912), Paul Erickson Jr., nga shteti Oregon, nëSHBA ku ai jeton. Ai e kishte vizituar shkollën në vitin2012, kur ajo mori emrin e gjyshit të tij. Bashkë me tëishte edhe motra, Mary Morris dhe djali i tezez,Donald, i biri i Grace Johnson–Erickson, e cila kishtejetuar në Elbasan foshnjërinë e saj.

Paul Erickson Jr., nipi u Ch.T. Erickson i cili ndihmoi financiarishtpër ngritjen e bustit. Foto: Studio Calgano Media, Oregon

Fondi i siguruar prej tyre dhe të afërmve të tyre, bëri qëbusti të realizohej si një vepër e denjë artistike, eskalitur bukur e me mjeshtri, e derdhur në një masësolide metali dhe i vendosur në piedestalin prejmermeri të zgjedhur e shumë cilësor.

Busti i Charles Telford Erickson – it sot qëndron krenarpërpara asaj shkolle. Nxënësit e sotëm dhe shumëbreza të mëparshëm, nga ata që jetojnë, ose fëmijët etyre tanimë, kanë një vend ku të shfaqin nderimin etyre për themeluesin e shkollës, të vendosin një tufë melule dhe të ndjehen krenarë për atë shkollë. Ata janëkrenarë pasi janë edukuar ose edukohen në të parënshkollë amerikane në Shqipëri dhe të vetmen e cila nuke ka ndërprerë veprimtarinë e saj që prej 96 vjetësh,pavarësisht rrebesheve të historisë, pavarësishtndërrimit të rregjimeve dhe pushteteve dhe emrave tëvetë shkollës.

Ngritja e bustit të Charles Telford Erickson-t, është njëvepër që nderon jo vetëm themeluesin e asaj shkollepor edhe tërë ata amerikanë që dhanë mësim aty, tërëata mësues dhe nxënës që dhanë mësim dhe morënmësim aty. Po ashtu nderon ata që kontribuan përndërtimin e asaj shkolle midis të cilëve gjënden emranjerëzish nga më të thjeshtët deri tek një emër i madh iHistorisë së Amerikës: Herbert Hoover, Presidenti i31–të i ShBA-së. Ai dhuroi në fondin fillestar tëshkollës 10.000 dollarë nga llogaria e vet personale, nëkushte anonimiteti.

Uroj që kjo shkollë të ketë jetëgjatësinë e metalit në tëcilin është derdhur busti si dhe të ketë edhe vëmendjene Ambasadës së sotme Amerikane siç e pati kur ajo u themelua në vitet ’20–’30 të shekullit të kaluar.

Kjo gjë nuk do të bëhej dot pa mjeshtrinë e skulptoritKreshnik Xhiku dhe kontributin e nipërve dhe mbesavetë vetë Erickson–it, emrat e të cilëve janë të skalitur nëfaqen anësore të piedestalit.

Jam shumë i lumtur, që ne të gjithë së bashku iaarritëm që atë bust ta ketë në oborr ShkollaProfesionale “Charles Telford Erickson” në Golem tëKavajës.

/DRONI.al/